Το κείμενο που ακολουθεί είναι ένα απόσπασμα από την εισαγωγή που έγραψαν η Γαλλίδα φιλόσοφος Μονίκ Καντό-Σπερμπέρ και η ιταλίδα φιλόσοφος Νάντια Ουρμπινάτι για το βιβλίο «Liberal-Socialisti» (Marsilio 2004).
Ο φιλελεύθερος σοσιαλισμός είναι σήμερα το μόνο ίσως ιδεώδες που απλώνει τις ρίζες του στην ευρωπαϊκή ηθική και πολιτική παράδοση και που διαθέτει μιαν ηπειρωτική και οικουμενική εμβέλεια.
Γεννημένος στην πιο ολοκληρωμένη του μορφή στη διάρκεια της ναζιστικής και φασιστικής λαίλαπας, ως αναζήτηση ενός οράματος χειραφέτησης που θα διέφερε από το κομμουνιστικό όραμα, ο φιλελεύθερος σοσιαλισμός είναι μια ιδέα προωθημένης δημοκρατίας, ανεκτικής και ανοιχτής κοινωνίας, που θα έχει στο επίκεντρό της την αξία του κάθε συγκεκριμένου προσώπου. Όχι το αφηρημένο άτομο του κλασικού φιλελευθερισμού ή το αγελαίο άτομο των κοινοτιστικών οραμάτων ή τέλος το άτομο που ορίζεται αποκλειστικά από τις υλικές του ανάγκες, όπως στον ταξικό σοσιαλισμό, αλλά αντίθετα το άτομο ως ανθρώπινη ύπαρξη που ζητάει σεβασμό και αναγνώριση στην κοινωνία στην οποία ζει, υποφέρει, έχει ανάγκες, έχει διάφορες πολιτιστικές και θρησκευτικές αξίες.
Η σοσιαλιστική ιδέα, θύμιζε ο Κάρλο Ροσέλι το 1930, γεννήθηκε αρχικά ως ηθική εξέγερση ενάντια στην οικονομική και κοινωνική αδικία, αλλά το νόημά της προσέλαβε σύντομα το χαρακτήρα καταγγελίας της αδικίας σε οποιαδήποτε μορφή αυτή παρουσιάζεται· τόσο όταν η αδικία είναι οικονομική εκμετάλλευση και φτώχεια, όσο και όταν είναι διάκριση εις βάρος των διαφορετικών και μισαλλοδοξία για λόγους προκατάληψης και κυριαρχίας της πλειοψηφίας.
Αυτός ο σοσιαλισμός, έγραφε ο Ροσέλι, καταγόταν από τις αξίες που εξέφρασε ο φιλελευθερισμός, επειδή όπως και ο φιλελευθερισμός έτσι και αυτός γεννήθηκε ως βούληση αντίστασης στην αυθαιρεσία απολυταρχικών εξουσιών και σε κάθε πειρασμό μονοπώλησης της εξουσίας. Όποιος θέλει να προχωρήσει ώς τα θεμέλια της ιδέας της δικαιοσύνης συναντά την ελευθερία, επειδή συναντά την αξία του προσώπου. «Επιθυμώ μόνο να επαναφέρω το σοσιαλιστικό κίνημα στις αφετηριακές του αρχές, στις ιστορικές και ψυχολογικές του ρίζες και να καταδείξω ότι ο σοσιαλισμός, σε τελική ανάλυση, είναι μια φιλοσοφία της ελευθερίας» έγραφε.
Ο φιλελεύθερος σοσιαλισμός είναι ο κληρονόμος των οικουμενικών και ανθρωπιστικών αξιών που σημάδεψαν τον ευρωπαϊκό και δυτικό πολιτισμό από τις κλασικές και μεσαιωνικές απαρχές τους. Υπάρχει στο ιδεώδες του φιλελεύθερου σοσιαλισμού ένας υπόρρητος κανονιστικός οικουμενισμός, η ανάγκη να ξεκινήσουμε από κοινά σημεία για να μπορέσουμε να συζητήσουμε και να κάνουμε επιλογές, να διαχωριστούμε και να διαφωνήσουμε. Διαφωνούμε μόνον επειδή αλληλοκατανοούμαστε και χρησιμοποιούμε μια κοινή γραμματική. Η πολιτική διαλεκτική και η πολιτική σύγκρουση υπάρχουν εκεί όπου υπάρχει ένα κοινό σύνολο δημοκρατικών κανόνων, που καθιστούν τον άλλο ανταγωνιστή και πολιτικό αντίπαλο και ποτέ έναν ολικό εχθρό ή αντικείμενο περιφρόνησης. Αυτός είναι ο ελάχιστος κοινός παρονομαστής, στη θεμελίωση του οποίου συνέβαλαν φιλελεύθεροι και σοσιαλιστές σε χρόνια στα οποία η διάκριση μεταφραζόταν, με τη βούληση των κρατών, σε φυσική βία.
Είναι γνωστό το ότι ιστορικά η φιλελεύθερη παράδοση και η σοσιαλιστική παράδοση βρέθηκαν συχνά σε σύγκρουση μάλλον παρά σε συμμαχία. Ο φιλελεύθερος σοσιαλισμός καλλιέργησε τη φιλοδοξία να αντιστρέψει αυτήν την τάση. Σε αυτό βασιζόταν ο «τρίτος δρόμος», μια έκφραση που επανερχόταν περιοδικά και επαναπροτεινόταν κάθε φορά ανάλογα με τα ζεύγη των αντιθέτων με τα οποία αναμετριόταν.
Όπως έδειξε ο Νορμπέρτο Μπόμπιο, ο συγγραφέας που ίσως καλύτερα απ’ όλους αντιλήφθηκε τον παράδοξο και γι’ αυτό ερεθιστικό και ποτέ αναχρονιστικό χαρακτήρα του φιλελευθερο-σοσιαλιστικού σχεδίου (ή του φιλελεύθερου σοσιαλισμού), ο τρίτος δρόμος υπήρξε άλλοτε μεταξύ ντετερμινιστικού σοσιαλισμού και φιλελευθερισμού του κατεστημένου (από το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα μέχρι την έλευση του φασισμού), άλλοτε μεταξύ αντιτιθέμενων μορφών συγκεντρωτικού σχεδιασμού (φασιστικού ή σοβιετικού) και ενός είδους «φιλελεύθερου» κοινωνικού δαρβινισμού (στα χρόνια του μεσοπολέμου). Σε ποιο ζεύγος αντιθέτων αντιπροτείνεται σήμερα ο φιλελεύθερος σοσιαλισμός;
Νομίζουμε πως μπορούμε να πούμε ότι ο τρίτος δρόμος είναι σήμερα μια συνεκτική σύζευξη της συνταγματικής δημοκρατίας με μια σημαντική συμπλήρωση: η δημοκρατία είναι κάτι περισσότερο από μια πολιτική μέθοδος συλλογικής απόφασης. Δεν είναι μόνον κανόνες του παιχνιδιού και οργάνωση των δημόσιων εξουσιών σε ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο. Η δημοκρατία είναι μια αξία, επειδή η αποδοχή των δημοκρατικών κανόνων και η εφαρμογή τους πηγάζει άμεσα από την ηθική προϋπόθεση ότι το πρόσωπο είναι το πρώτο θεμέλιο, ένα υποκείμενο που σεβόμαστε. Ο φιλελεύθερος σοσιαλισμός αντιλαμβάνεται τον σοσιαλισμό ως χειραφέτηση της ανθρώπινης ύπαρξης και της κοινωνίας που πρέπει να πραγματοποιηθεί μέσα από την σταθερή υπεράσπιση της ατομικής ελευθερίας. Αντιλαμβάνεται το φιλελευθερισμό ως υπεράσπιση των ατομικών και πολιτικών ελευθεριών, της ηθικής αυτονομίας του ατόμου και της ανεξαρτησίας του κοινωνικού σώματος σε σχέση με το κράτος, χωρίς ωστόσο να αγνοεί ότι η άσκηση της ελευθερίας δράσης απαιτεί υλικές και διανοητικές δυνατότητες, οι οποίες δεν μπορούν να επιτευχθούν έξω από την κοινωνική ζωή ή με την αδιαφορία για τις πραγματικές περιστάσεις στις οποίες οι άνθρωποι δρουν και επιλέγουν. Φιλελευθερισμός και σοσιαλισμός εμπνέονται από διαφορετικές αντιλήψεις της κοινωνίας και της πολιτικής δράσης. Ωστόσο, επειδή αυτά τα δύο κινήματα ενσαρκώνουν ζωντανές παραδόσεις, οι ιδέες τους δεν είναι δόγματα καθορισμένα μια για πάντα και επομένως οι διαφορές τους δεν μπορούν να σκληρυνθούν και να παγώσουν σε αμετάβλητους ορισμούς (…).
Πηγή: Άρθρο του Θανάση Γιαλκέτση στη Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία Copyright © 2008
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου