ΚΑΡΛΟ ΡΟΣΕΛΙ - ΒΙΒΛΙΟ "ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ"

                       

Από ιστορική άποψη, το σοσιαλιστικό κίνημα θεωρούσε παραδοσιακά ότι βρίσκεται σε αντίθεση προς τον φιλελευθερισμό. Ο Ροσέλι, αντίθετα, το βλέπει ως "λογική ανάπτυξη", ως ιστορική συνέχεια ή ως "αληθινό κληρονόμο" της φιλελεύθερης παράδοσης. Αν πράγματι θεωρήσουμε ότι το θεμελιώδες πρόβλημα της ανθρώπινης ιστορίας είναι το πρόβλημα της ελευθερίας (πρόβλημα που το έθεσε πρώτος ο φιλελευθερισμός ως φιλοσοφία της ελευθερίας), ο σοσιαλισμός είναι ο κληρονόμος του φιλελευθερισμού, με την έννοια ότι είναι εκείνο το μεγάλο ιστορικό κίνημα που επιδιώκει να παραμερίσει και άλλα εμπόδια στην ελευθερία, εκτός από εκείνα που ήδη έχουν παραμερίσει οι αστικές επαναστάσεις εναντίον του απολυταρχισμού. Αυτός ο σκοπός δεν επιτυγχάνεται βέβαια με την αναγκαστική κολεκτιβοποίηση, αλλά με τον εκδημοκρατισμό της οικονομικής σφαίρας που είναι ένας στόχος απελευθέρωσης. 

ΚΑΡΛΟ ΡΟΣΕΛΙ - Ο ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ ΤΟΥ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ

Σοσιαλιστής διανοούμενος και μαχητής, ο Κάρλο Ροσέλι (1899-1937), σπουδαία μορφή του ιταλικού αντιφασισμού και του διεθνούς σοσιαλισμού,  συλλαμβάνεται και φυλακίζεται το 1926. Στα χρόνια 1928-29, εξόριστος στο νησί Λίπαρι, γράφει το βιβλίο «Φιλελεύθερος σοσιαλισμός» (Πόλις, 2013).

Κατορθώνει έπειτα να αποδράσει και ιδρύει στο Παρίσι την αντιφασιστική οργάνωση Giustizia e Libertà (Δικαιοσύνη και Ελευθερία). Το 1936, πολεμάει ως επικεφαλής της Ιταλικής Ταξιαρχίας στον ισπανικό εμφύλιο.

Το 1937, δολοφονείται στη Γαλλία, μαζί με τον αδελφό του Νέλλο, από τους φασίστες της οργάνωσης La Cagoule.

Ο Φιλελεύθερος σοσιαλισμός είναι ένα μη δογματικό σοσιαλιστικό κίνημα για την ελευθερία και την ισότητα, για το οποίο  πολύ λίγοι έως ελάχιστοι γνωρίζουν. Ο Ροσέλι όταν αναφέρεται στον φιλελευθερισμό εννοεί περισσότερο την πολιτική ριζοσπαστική πλευρά του κινήματος στα χρόνια της έκρηξης του διαφωτισμού. Για αυτόν οι πραγματικοί φιλελεύθεροι είναι πιο κοντά στην σοσιαλιστική παράδοση των δημοκρατικών ιδεωδών παρά στη συντηρητική που προσλάμβανε από τον φιλελευθερισμό την οικονομίστικη πλευρά του.

Το κείμενο που ακολουθεί είναι ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Γάλλου φιλοσόφου Serge Audier «Le socialisme liberal (La Découverte, 2006):

____________

Ενάντια στον «αστικό» φιλελευθερισμό και τον κομμουνιστικό ολοκληρωτισμό, ο Ροσέλι πρότεινε μια αναθεμελίωση του σοσιαλισμού που θα απέφευγε ένα διπλό αδιέξοδο: εκείνο ενός οικονομικού φιλελευθερισμού που εμπιστεύεται υπερβολικά τις αρετές της αγοράς και αδιαφορεί για τις αδικίες και εκείνο ενός σοσιαλισμού απειλούμενου από αυταρχικές παρεκκλίσεις, επειδή δεν έχει αφομοιώσει τις κατακτήσεις του πολιτικού φιλελευθερισμού (υπεράσπιση των δικαιωμάτων του ατόμου, διάκριση μεταξύ «κοινωνίας πολιτών» και κράτους, ρόλος του πλουραλισμού, θέση της αγοράς κ.λπ.). […]

Σύμφωνα με τον Ροσέλι, ο φιλελευθερισμός και ο σοσιαλισμός, αφού αντιπαρατέθηκαν, τώρα συγκλίνουν. Ενώ ο φιλελευθερισμός, αναμετρώμενος σιγά σιγά με το κοινωνικό ζήτημα, δεν συνδέεται πλέον «υποχρεωτικά» με τη φιλελεύθερη οικονομία τύπου Μάντσεστερ, ο σοσιαλισμός, ερχόμενος σε ρήξη με τον ουτοπισμό και τον αυταρχισμό, γίνεται ευαίσθητος για την ελευθερία και την αυτονομία.

Ετσι, ο φιλελευθερισμός «γίνεται σοσιαλιστικός» και ο σοσιαλισμός γίνεται φιλελεύθερος.

Αυτές οι δυο απόψεις, «πολύ ισχυρές αλλά μονόπλευρες», τείνουν να αλληλοεπηρεάζονται για το καλύτερο: η αγάπη για την ελευθερία από τη μια μεριά, η επιθυμία για την ισότητα σύμφωνα με τη δικαιοσύνη από την άλλη.

Η κρίση του μαρξισμού οδηγεί επομένως στον «φιλελεύθερο σοσιαλισμό», γιατί «ο σοσιαλισμός οφείλει να τείνει να γίνει φιλελεύθερος και ο φιλελευθερισμός να τροφοδοτείται από τους προλεταριακούς αγώνες».

Η ταξική σύγκρουση, με την οποία οι εργάτες παλεύουν για την αναγνώριση της αυτονομίας τους, όχι μόνον δεν είναι αντιφιλελεύθερη, αλλά ανταποκρίνεται στη φιλοσοφία του φιλελευθερισμού, σύμφωνα με την οποία η πάλη είναι η κινητήρια δύναμη της χειραφέτησης.

Ο «φιλελευθερισμός» του Ροσέλι, που βαφτίζεται και «πολιτικός φιλελευθερισμός», δεν έχει επομένως καμία σχέση με τον καθαρό οικονομικό φιλελευθερισμό.

Κατά τον Ροσέλι, ο «φιλελευθερισμός» είναι πάνω απ’ όλα μια φιλοσοφία της ελευθερίας.

Ετσι, δεν είναι πλέον η αστική τάξη, αλλά ο προλεταριακός σοσιαλισμός εκείνος που είναι ο «θεματοφύλακας της φιλελεύθερης λειτουργίας».

Ο φιλελευθερισμός είναι πράγματι η «ιδεατή δύναμη που εμπνέει» και ο σοσιαλισμός η «πρακτική δύναμη που υλοποιεί».

Η γενεαλογία του φιλελευθερισμού από τον Ροσέλι δεν επικεντρώνεται στις θεωρίες της αγοράς, αλλά στη «σύγχρονη κριτική σκέψη», στη θρησκευτική Μεταρρύθμιση και στην επινόηση της ανεκτικότητας μετά τους «φριχτούς εμφύλιους πολέμους».

Αυτή η «αρχή της ελευθερίας» διαδόθηκε σε όλα τα πεδία -συμπεριλαμβανομένου του διανοητικού πεδίου, με τον Διαφωτισμό- μέχρι τη Γαλλική Επανάσταση.

Το τελευταίο στάδιο θα επιδιώξει να διαδοθεί η ελευθερία, που υποτίθεται ότι είναι οικουμενική, ιδίως στην οικονομική σφαίρα, και να μην παραμείνει το προνόμιο μιας μειονότητας αλλά να γίνει το «κτήμα όλων».

Με αυτήν την έννοια, ο σοσιαλισμός, πιστός στον οικουμενικό χαρακτήρα των δικαιωμάτων του ανθρώπου, δεν είναι παρά η έσχατη συνέπεια της «αρχής της ελευθερίας»: είναι «φιλελευθερισμός εν δράσει» ή «ελευθερία για τον φτωχό κόσμο».

Γιατί οι αρχές της ηθικής και πολιτικής ελευθερίας, μολονότι ευεργετικές, είναι αφηρημένες αν οι εξαθλιωμένες τάξεις δεν μπορούν να τις κάνουν ουσιαστικές.

Ελευθερία χωρίς ένα ελάχιστο οικονομικής αυτονομίας δεν υπάρχει: ο άνθρωπος είναι «ελεύθερος στα λόγια, δούλος στην πράξη».

Η αποστέρηση των εργαλείων εργασίας και κάθε συμμετοχής στη διεύθυνση της επιχείρησης δεν είναι συμβατή με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Ετσι ο καπιταλισμός αντιτίθεται στον «φιλελευθερισμό» ως φιλοσοφία της ελευθερίας.

Η αναζήτηση μιας συγκεκριμένης εργατικής ελευθερίας συνδέεται επομένως αδιάσπαστα με την καταγγελία του εγωισμού της αστικής τάξης, η οποία έχει εξαντλήσει τη «λειτουργία» της στην ιστορία της ελευθερίας.

Η αφοσίωσή της στην υπόθεση της ελευθερίας και η ικανότητά της να υπερβαίνει τα συμφέροντά της έφτασαν στο απόγειό τους με τη Γαλλική Επανάσταση, μετά την οποία ο «αστικός φιλελευθερισμός» αποστεώθηκε μέσα στη μορφή του «αστικού καπιταλιστικού κράτους».

Ο φιλελευθερισμός είναι επομένως μια φιλοσοφία της ελευθερίας που θέτει την ατομική αυτονομία ως μέσο και ως σκοπό.

Χρειάζεται έτσι να διακρίνουμε τη φιλελεύθερη μέθοδο, που είναι έγκυρη, από το φιλελεύθερο σύστημα, που είναι παρωχημένο.

Το φιλελεύθερο σύστημα, που συνοψίζεται στο «αστικό καπιταλιστικό σύστημα», εκφυλίστηκε σε καθαρό οικονομικό φιλελευθερισμό.

Δεν έχει καμιά σχέση με τη φιλελεύθερη μέθοδο, που ανταποκρίνεται στην αρχή ότι «η ελεύθερη πειθώ της πλειοψηφίας αποτελεί το καλύτερο μέσο για να φτάσουμε στην αλήθεια».

Αυτή η μέθοδος είναι ένα «σύνολο κανόνων» που χαρακτηρίζουν τον ευρωπαϊκό πολιτισμό και εγγυώνται την ειρηνική συνύπαρξη των ατόμων και των συγκρουόμενων ομάδων. […]

πηγή: efsyn

ΝΙΚΟΣ ΠΟΥΛΑΝΤΖΑΣ - ΓΕΝΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΧΕΤΙΚΗ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Του Θανάση Τσακίρη

O Νίκος Πουλαντζάς απορρίπτοντας την άποψη του απολύτως οικονομικού χαρακτήρα των τάξεων και τον μυθολογικό δυισμό τους, θεωρεί ότι οι ιδεολογικοί και πολιτικοί παράγοντες στη συγκυρία επηρεάζουν τη συγκρότηση και δράση των κοινωνικών τάξεων. Οι τάξεις δεν μπορούν να οριστούν ξέχωρα από την πάλη. Έτσι ο Πουλαντζάς απορρίπτει ουσιαστικά μια στενή δομική αντίληψη για τις τάξεις υπέρ μιας πιο ευρείας σχεσιακής δομικής αντίληψης. Οι τάξεις, μόνο κατ’ αρχήν, προσδιορίζονται δομικά, δηλαδή υπάρχουν αντικειμενικά και ανεξάρτητα από τη θέληση ή τη συνείδηση των ατόμων. Στον προσδιορισμό των τάξεων τον κύριο ρόλο τον παίζουν οι κοινωνικές σχέσεις παραγωγής και οι πολιτικές ιδεολογικές σχέσεις αποτελούν μέρος αυτών των σχεσιακών δομικών προσδιορισμών. 

Η ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗ

Του Θάνου Παπαδόπουλου, δημοσιογράφου και συγγραφέα

Η Αριστερά γεννήθηκε στο τέλος του 18ου αιώνα στον αγώνα εναντίον των «ελέω Θεού», βασιλιάδων και αυτοκρατόρων. Γεννήθηκε στην πρωτοπορία των αγώνων για δημοκρατία, ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη. Γεννήθηκε δηλαδή δημοκρατική, φιλελεύθερη και σοσιαλιστική. Το μαρτυρούν οι αγώνες της ολόκληρο τον 19ο αιώνα και στις αρχές του 20ου αιώνα. Το όριό της υπήρξε η Οκτωβριανή Επανάσταση το 1917.

Μετά την κατάκτηση της εξουσίας από τους μπολσεβίκους ο Λένιν ανακάλυψε ότι ο σοσιαλισμός ήταν αδύνατος στην καθυστερημένη και κατεστραμμένη Ρωσία. Τότε διατύπωσε το δόγμα για τον κρατικό καπιταλισμό χωρίς αγορά, κατά το γερμανικό πρότυπο. Η αποτυχία του κρατικού καπιταλισμού χωρίς αγορά να προωθήσει την ανάπτυξη στη Ρωσία τον ανάγκασε να εκπονήσει τη νέα οικονομική πολιτική (ΝΕΠ), με την όποια φιλελευθεροποίησε το σύστημα:

ΝΟΡΜΠΕΡΤΟ ΜΠΟΜΠΙΟ - ΕΝΑΣ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΗΣ

Του ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗ

Ο Ιταλός φιλόσοφος Νορμπέρτο Μπόμπιο άφησε την τελευταία του πνοή σε ηλικία 94 χρόνων την περασμένη Παρασκευή (9 Ιανουαρίου) σε ένα νοσοκομείο του Τορίνου. Γεννημένος στην ίδια πόλη στις 18 Οκτωβρίου 1909, ο Μπόμπιο υπήρξε για πολλά χρόνια καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Τορίνου. Στη νεότητά του είχε πάρει μέρος στην Αντίσταση και στον αντιφασιστικό αγώνα.

Ο Νορμπέρτο Μπόμπιο υπήρξε αναμφίβολα ο πιο σημαντικός πολιτικός φιλόσοφος της μεταπολεμικής Ιταλίας, αλλά και ένας από τους μεγάλους θεωρητικούς της δημοκρατίας στον εικοστό αιώνα. Οι πολύχρονες έρευνές του, τα βιβλία και οι μελέτες του συγκλίνουν στην επεξεργασία μιας θεωρητικής προβληματικής που συνδυάζει και συνθέτει την υπεράσπιση των ατομικών ελευθεριών με τη διεκδίκηση της ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Γι’ αυτό και ο Μπόμπιο θεωρείται σήμερα διεθνώς ένας από τους σημαντικότερους θεωρητικούς του «φιλελεύθερου σοσιαλισμού». Ο Μπόμπιο ήταν σοσιαλιστής αλλά ασκούσε αυστηρή κριτική στον «υπαρκτό σοσιαλισμό» γιατί είχε καταπνίξει τις ελευθερίες.

Ο ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΩΝ

Το κείμενο που ακολουθεί είναι ένα απόσπασμα από την εισαγωγή που έγραψαν η Γαλλίδα φιλόσοφος Μονίκ Καντό-Σπερμπέρ και η ιταλίδα φιλόσοφος Νάντια Ουρμπινάτι για το βιβλίο «Liberal-Socialisti» (Marsilio 2004).

Ο φιλελεύθερος σοσιαλισμός είναι σήμερα το μόνο ίσως ιδεώδες που απλώνει τις ρίζες του στην ευρωπαϊκή ηθική και πολιτική παράδοση και που διαθέτει μιαν ηπειρωτική και οικουμενική εμβέλεια.

Γεννημένος στην πιο ολοκληρωμένη του μορφή στη διάρκεια της ναζιστικής και φασιστικής λαίλαπας, ως αναζήτηση ενός οράματος χειραφέτησης που θα διέφερε από το κομμουνιστικό όραμα, ο φιλελεύθερος σοσιαλισμός είναι μια ιδέα προωθημένης δημοκρατίας, ανεκτικής και ανοιχτής κοινωνίας, που θα έχει στο επίκεντρό της την αξία του κάθε συγκεκριμένου προσώπου. Όχι το αφηρημένο άτομο του κλασικού φιλελευθερισμού ή το αγελαίο άτομο των κοινοτιστικών οραμάτων ή τέλος το άτομο που ορίζεται αποκλειστικά από τις υλικές του ανάγκες, όπως στον ταξικό σοσιαλισμό, αλλά αντίθετα το άτομο ως ανθρώπινη ύπαρξη που ζητάει σεβασμό και αναγνώριση στην κοινωνία στην οποία ζει, υποφέρει, έχει ανάγκες, έχει διάφορες πολιτιστικές και θρησκευτικές αξίες.

ΕΠΙΚΑΙΡΟΣ Ο ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ

Της ΜΟΝΙΚ ΚΑΝΤΟ-ΣΠΕΡΜΠΕΡ*

Ο σοσιαλισμός εμφανίστηκε σε ιδιαίτερες ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες: στις αρχές της βιομηχανικής επανάστασης στην Ευρώπη του 19ου αιώνα. Αναπτύχθηκε σε ένα οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο που σήμερα έχει ξεπεραστεί εντελώς.

Στη διάρκεια της ταραγμένης ιστορίας του προσπάθησε να συγκεράσει αντιτιθέμενα στοιχεία ή παραδόσεις: μιαν ηθική έμπνευση και μιαν επιστημονική θεωρία, μια φιλοσοφία της ελευθερίας και ένα ιδεώδες της βίαιης επανάστασης, ένα αίτημα δημοκρατίας και μια συγκεντρωτική και αυταρχική αντίληψη για τη δημόσια δράση, το σεβασμό του ατόμου και τη λατρεία της κρατικής εξουσίας, χωρίς ποτέ να αντιμετωπίσει ριζικά τις ανακολουθίες που μπορούσαν να προκύψουν από τόσο διαφορετικές δεσμεύσεις.

ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ - ΣΥΓΚΛΙΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΩΝ ΜΙΛΛ ΚΑΙ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗ

Η επιστήμη της ιστορίας, για καθαρά πρακτικούς και μεθοδολογικούς λόγους, έκρινε απαραίτητη την  κατηγοριοποίηση του ιστορικού της υλικού (ιδέες, κινήματα, κ.α.) σε σύνολα ομάδων με κοινά γνωρίσματα. Η μεθοδολογική αυτή ταξινόμηση υπήρξε καταλυτική για την διάδοση των ιδεών, χωρίς αυτό να σημαίνει πως αποτέλεσε πανάκεια για την ιστορική έρευνα, καθώς οδήγησε στην εδραίωση παγιωμένων αντιλήψεων και μονόπλευρων κατεστημένων απόψεων. Αντικείμενο της παρούσης εργασίας είναι ο κοινός τόπος σύγκλισης δύο φαινομενικά αντίθετων και ασυμφιλίωτων κοινωνικών συστημάτων: του φιλελευθερισμού και του σοσιαλισμού, όπως εκφράστηκαν μέσα από το έργο και την δράση των John Stuart Mill και Κορνήλιου Καστοριάδη.

Η ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου


Εισαγωγικά

Στην νεότερη εποχή με την έκρηξη της Γαλλικής Επανάστασης εγκαινιάστηκε η σύγχρονη πολιτική περίοδος που διαρκεί μέχρι και σήμερα. Κατά τη γαλλική επανάσταση επικράτησε το τρίπτυχο ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ-ΙΣΟΤΗΤΑ-ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ. Το τρίπτυχο αυτό αποτύπωνε και αποτυπώνει ακόμα για την πολιτική θεωρία την σύγχρονη πορεία του ανθρώπου προς την ελευθερία σε όλα τα επίπεδα του ανθρώπινου βίου (πολιτική, οικονομική, κοινωνική, πνευματική). 

Η γαλλική επανάσταση οργανώθηκε και πραγματοποιήθηκε από την φιλελεύθερη αστική τάξη της εποχής (ανερχόμενα μεσαία κοινωνικά στρώματα)  ενάντια στην απολυταρχία των βασιλέων, στην θεοκρατία της εκκλησίας και στα οικονομικά και πολιτικά προνόμια των ευγενών. Η επανάσταση πέτυχε και περιορίστηκε η παντοδύναμη εξουσία του μονάρχη με την εισαγωγή μερικών δημοκρατικών θεσμών που παρείχαν περισσότερη δικαιοσύνη και περισσότερες ελευθερίες σε αυτούς. 

Στο κυρίως ζητούμενο

ΚΟΙΝΟΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΥΘΟΙ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΩΝ

                               

Του Τάκη Φωτόπουλου

Με φανφάρες υποδέχθηκε η Ευρωπαϊκή Κοινότητα τoν Νέο Χρόνο (1993), ενόψει της Ενιαίας Αγοράς (πoυ μόλις τέθηκε σε εφαρμογή) η oποια υποτίθεται ότι αποτελεί τo σημαντικότερο βήμα στην δημιουργία μιας σύγχρονης πολυεθνικής »κοινότητας». Έτσι, στη γενική σύγχυση ιδεών και όρων, φθάσαμε σήμερα να θεωρούμε σαν βήμα για μια ευρύτερη διεθνή κοινότητα την διεύρυνση μιας αγοράς! Και αυτό, τη στιγμή πoυ τo όραμα τoυ κοινοτισμoύ (πoυ σε μια πρώτη, και αναγκαστικά ατελή, μορφή τoυ είχε αναπτύξει στην Ελλάδα ήδη από τoν μεσοπόλεμο o Κωνσταντίνος Καραβίδας[1] σήμερα αποτελεί μια συγκροτημένη πρόταση για ένα νέο τρόπο κοινωνικής οργάνωσης, πέρα από τoν «υπαρκτό καπιταλισμό» και τoν μόλις εκλείψαντα υπαρκτό σoσιαλισμό. 

ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΡΟΤΑΓΜΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΥ ΜΑΣ ΚΟΙΝΟΤΙΣΜΟΥ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Έστω ότι κατορθώσαμε να δομήσουμε θεσμούς άμεσης δημοκρατίας και καταφέραμε να δώσουμε την εξουσία στους "πολλούς".

Και λοιπόν;

Τέτοιου είδους δημοψηφίσματα γίνονται και στις ΗΠΑ. Είναι κοινωνική δημοκρατία κάποια Πολιτεία των ΗΠΑ;

Λύθηκε το πρόβλημα του κοινωνικού ελλείμματος;